ASANSÖR KAZALARININ TEMEL NEDENLERİ VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Tüm önlemlere ve bilgilendirmelere rağmen, ülkemizde asansör kazaları ile hala çok sayıda karşılaşılmaktadır. Pek çok teknik alandan olduğu gibi burada da kazaların ana sebebi insan davranışlarıdır. Çağdaş ve planlı bir kentleşme oluşumunda ortaya çıkan çok katlı binaların ve binalardaki asansör sistemlerinin önemi ve kullanımı her geçen gün artmaktadır. Ülkemizde kullanılmakta olan asansörlerin güvenli ve çalışır durumda olmaması konusunda yıllardır yaygın bir şikayet ve yakınma vardır. Gerekli koşullara ve güvenliğe sahip olamayan asansörlerden ölümcül ve yaralanma şeklinde olan kazaların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Bu kazaların en başında asansörlerdeki yapım hataları ve kullanım sırasındaki hatalar neden olmaktadır. Asansörlerin periyodik kontrolü, asansörlerde bulunan eksik ve hataların giderilmesi, öncelikle can güvenliği açısından önemli olduğu gibi, 20 Şubat 2003 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren Asansör Yönetmeliğinin Belediyelere ve Belediye sınırları dışındaki yapılar için valiliklere verdiği yükümlülükten dolayı da yasal bir zorunluluktur. Her gün evde, çarşıda ve iş yerlerinde binilen asansörler ne derece güvenli? Asansörün kapısı açılır, karşıda ayna görülür ve binilir. İnilecek veya çıkılacak katın düğmesine basılır ve asansör hareket eder. Bu esnada kabinin güzelliği ve konforu dikkat çeker, insanlar rahatlar. içlerini güven duygusu kaplar.
Acaba gerçekten öyle mi?
· Güvenli mi, binilen asansörlerin bakımları tam zamanında yapılmış mı?
· Yılda bir kez, periyodik kontrolleri uzman bir mühendise yaptırılmış mı?
· Apartman yöneticileri, bu işlerden sorumlu olduklarını biliyorlar mı?
Tasarımından üretimine ve işletilmesine kadar her aşamasında yasa, yönetmelik ve teknik standartlara uyulması, her aşamada denetimlerin çok sıkı yapılması gerekmektedir. Çünkü insan hayatı söz konusudur. Bina tesislerinin içersine en önemli kısımlardan biri olması gereken asansörler, maalesef gerektiği kadar önem verilmemekte, binaların yapımı esnasında gerekli asansör boşluklarının standartlardan uzak gerekli trafik hesabı yapılmadan seçilen asansörler ya da binaların amaç dışı kullanılması bu kazalarda önemli rol oynamaktadır. Binada yaptırılan asansöre takılan parçaların TSE normlarına uygunluk belgesi olmalıdır. Asansör montörleri mutlaka eğitimli ve ustalık belgeli olmalıdır.
ASANSÖRLERDE KARŞILAŞILAN KAZA TİPLERİ
· Asansörün frenlerinin devre dışı kalması, fren balatalarının aşınması, fren tahrik kasnağı irtibatının kesilmiş olması, tahrik gücünün yetersizliği, kumanda sistemi arızalarından kaynaklanan nedenlerle kontrolsüz aşağı ya da yukarı yönde hareket ile kazalara neden olması.
· Kabin katta yokken kat kapısının açılması sonucu oluşan kazalar
· Kapısız kabinlerde, kabin hareket halinde iken kabin ve kuyu duvarı arasına sıkışmalar sonucu oluşan kazalar
· Ara katlarda kabin içindeki mahsur kalan kişilerin kurtarma yönergelerine uyulmadan bilinçsiz bir şekilde kabinden çıkmaya-çıkarılmaya çalışmaları sonucu oluşan kazalar
· Bir yangın ve deprem anında asansörde mahsur kalınması sonucu oluşan kazalar
· Kabinin kat seviyesinde bulunmaması nedeniyle asansöre giriş-çıkışta oluşan kazalar
· Otomatik kapılı asansörlerde kapının giriş-çıkış sırasında kullanıcıları sıkıştırması ile oluşan kazalar
· Kabin içine konan yüklerin dengeli konumlandırılmamış olması ve seyir halinde bu yüklerin kayması sonucu oluşabilecek kazalar
· Kazaların hangi düzeyde olursa olsun (ev asansörü, iş yeri asansörü, hafif yaralı kazalar, ağır yaralı kazalar) mutlaka bildirim zorunluluğu sağlanmalıdır. Zaman zaman asansörlerin çocuklar tarafından oyun amaçlı kullanılması engellenmelidir.
Asansör kazalarının yarıya yakını insandan kaynaklanır. Türk insanı biraz kurallara uymada daha dikkatsizdir. İnsandan kaynaklanan hata oranını teknik önlemle azaltmak mümkün değildir. Umumi asansörlerde kasten zarar verme olaylarına sık rastlanmakta , kasti zararı ve hasarı önlemek ise çok pahalı önlemler gerektirmektedir. Kullanım kolaylığı sağlamak, kazadan korunmak amacıyla fazla sayıda uyarı levhası koymak da kullanıcıya şaşkınlık yaratır. Ayrıca bakım ve montaj esnasında kaza oluşmasında insancıl hataları önlemek zordur.
KABİNSİZ KAPI AÇILMASI En sık rastlanan kaza tiplerinden biri olan kabin yokken kapı açılması durumu 2 şekilde gerçekleşmektedir :
Fiş-kontaklarKat kapısının tam olarak kapanıp kapanmadığının anlaşılmasını sağlar. Kilit üzerinde veya kilitten ayrı bir şekilde kapı üzerinde bulunabilir. Çalışma prensibi şudur: Kapının hareketsiz olan kısmında yani kasa adı verilen kısmında iki adet kontak bulunur. Kanatta ise kapı tam olarak kapandığında bu kontaklara denk gelecek şekilde 2 adet fiş bulunmaktadır. Bu fiş ve kanatların ucunda bağlı oldukları bir elektrik devresi vardır. Kapı açık olduğunda fiş ve kontak birbirinden ayrı olduğu için elektrik devresi kendini tamamlamayıp asansör çalışmamaktadır. Kapı kapandığında, yani fiş ve kontaklar birbirine değdiğinde elektrik devresi tamamlanır ve asansör çalışır. Şöntleme denilen olay da şudur : Kapı kasasında bulunan kontaklar arasında iletken bir kabloyla bir bağlantı yapılır. Bu durumda elektrik devresi tamamlanmış olur ve kapının sinyal alan kumanda panosu kapı kapanmadığı halde yön verir ve kazalara sebebiyet verir.
Kapı kilidiYine aynı şekilde kapı üzerinde bulunan emniyet tedbirlerinden biridir. Fiş-kontaktan farkı kilitleme özelliği vardır, oysa fiş-kontağın sadece kapının kapandığını haber verme özelliği vardır, kilitleme özelliği yoktur. Kilit şu şekilde çalışır: Asıl kilit mekanizması kapı kasasında bulunur, kapı kanadında ise sadece kilit dilinin gireceği bir delik ve kilidin ikinci emniyetini devreye sokacak bir pim bulunur. Kilit şu şekilde çalışır. Prensip yine aynı fiş-kontaktaki gibi fakat kilidin eletriksel devreyi tamamlaması kapının kilitlemesiyle oluşur. Kanat kapandı ve fiş-kontak devresi tamamlandı. Ardından kilit devreye giriyor ve pime çarpıyor, pim kilit dilinin ortasında bulunan pimi ileri iterek kilit dilinin bir kademe daha kanatta bulunan deliğe girmesi sağlanıyor. Kilidin iki kademe kanada girmesi kapının tam olarak kilitlendiğini gösterir ve bu yine kilitte bulunan ve kilidin kapanmasıyla devresini tamamlayan elektriksel devre ile kumanda panosuna iletir ve asansör hareket alır. Şöntleme olayı da yine aynı şekilde kilitlerin ucunda bulunan kontaklar arasında iletken bir kabloyla köprü atılarak yapılır. Kapı kapalı, kilitli olmasa bile bu şekilde bir şöntleme yapılmasıyla kumanda panosuna kapıların kapalı ve kilitli olduğu sinyali verilir. Böyle bir durumda da kapılar açık olsa da asansör çalışır. Asansör hareket ederken kapılar açılabilir. Asansörün çalışabilmesi için hem fiş-kontak hem de kilit devresinin tamamlanması gerekmektedir.
YILLIK KONTROL
Yapının bağlı olduğu belediyelerce veya belediye hudutları dışındaki yapılar için valiliklerce yılda en az bir defa her asansörün kontrolü yapılmalıdır. Ancak kadro konusunda yeterli teknik eleman bulunmayan belediyeler veya valilikler yıllık kontrol işini, dışarıdan elektrik veya makine mühendislerine yaptırmalıdırlar.
KULLANANLARIN UYMASI GEREKENLER
Asansör kullanan kişilerin aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir. Asansörün özelliğine göre farklılık arz edecek hususları asansör firması veya bakımcı firma yazılı olarak ilgilere verecek, ilgililer bu bilgileri kullanıcılara aktaracak ve görebilecekleri yerlere asacaklardır.
· Asansör içinde kat arasında kalan kişilerin kurtarılmasında asansör firması veya bakımcı firmanın yazılı talimatına aynen uyulması,
· Asansöre 12 yaşından küçüklerin yalnız binmelerinin önlenmesi· Asansöre girerken kabinin o katta olup olmadığına dikkat edilmesi
· Asansöre girip çıkarken oyalayıcı hareketlerde bulunmayıp bu işin süratle yapılması,
· Asansör kullanıcısının kat arasında kaldığında kapı camını kırarak çıkmaya çalışmaması
· Kapısız kabinlerde asansör kullanıcısının kabin içinde seyir halinde hareketli olan kapı tarafındaki duvara kendisinin veya beraberindekilerin veya eşyaların temasına meydan verilmemesi
· Asansör kullanıcısının kabin üstündeki çıkış kapağından kendi başına çıkmaya çalışmaması (bu kapak sadece dışardan kurtarmak isteyenler için kullanılır)
· Kabin içine konan yüklerin dengeli yüklenmesine dikkat edilmesi, kabin hareket halinde iken bu yüklerin kaymaması için tedbir alınması
· Kapısız kabinlerde kabinde yük varken yük ile kat kapısı arasında insan bulunmaması
GENEL KULLANIMDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Asansörün çağrılması :
· Hangi kat ve doğrultuya gitmek istediğinizden emin olunuz, varsa yalnızca gidilecek yöne (aşağı/yukarı) ait çağırma butonuna basınız.
· Kabinden çıkmak isteyenlerin geçiş yolu üzerinde durmayınız, geçişe engel olmayacak bir yerde bekleyiniz
· Asansör beklediğiniz kata geldiğinde, asansörün dolu olması halinde mutlaka kabine girmeye çalışmayınız, asansörün tekrar bulunduğunuz kata gelmesini bekleyiniz ya da (varsa) diğer asansörü kullanınız.
· Otomatik kapılı asansörlerde, kapısı kapanmakta olan asansörün kapısını açmaya çalışmayınız, asansörün tekrar bulunduğunuz kata gelmesini bekleyiniz ya da (varsa) diğer asansörü kullanınız.
Asansöre giriş/çıkış :
· Asansöre binip, inerken dikkatli olunuz. Asansör ve kat seviyesi farklılıkları olabilir, takılıp düşebilirsiniz.
· Çocukları, evcil hayvanları (kedi, köpek vs.) kontrol altında tutunuz.
· Otomatik kapılı asansörlerde, kapının açılması bir açma butonu aracılığıyla oluyorsa, kapıyı bu butona basarak açınız. Kabin katta durmadan kapıyı açmaya çalışmayınız.
· Kabine girerken ve kabinden çıkarken oyalayıcı hareketlerden kaçınınız.
Seyir halinde :
· Kapıdan uzak durunuz ve kapıda sıkışma olasılığı bulunan giysi ve eşyalara dikkat ediniz.
· Kabinde tutamak varsa tutunuz.
· Kat göstergelerine (kat kapı numaralarına) dikkat ediniz ve izleyiniz
· Asansörün durmasına karşın, otomatik kabin kapılı asansörlerde kapı açma butonu ile de kapı açılamıyorsa imdat butonu ile dışarıdaki kişilerle irtibata geçiniz
· Hiçbir şekilde kişisel çabalarla kabinden çıkmaya çalışmayınız.
ASANSÖRLERDE GÜVENLİK KURALLARI
· Asansör içinde iki kat arasında kalan kişilerin kurtarılmasında kapı kilit anahtarının kullanılması tehlikeli olduğundan, kurtarma işlemi makine-motor gurubu üzerindeki el freni yardımıyla yapılmadır.
· Makine dairesi kapısı veya giriş kapağı güvenlik nedeniyle sürekli kilitli tutulmalı, ancak herhangi bir nedenle içeri girilmesi gerektiğinde anahtar bina yöneticisi ve görevlisi ile belirlenecek kişilerde bulunmalıdır.
· Kuyu boşluğuna kağıt ve benzeri yanıcı maddelerin atılması önlenmeli, buradan başlayacak bir yangın kısa sürede kabini etkileyeceği göz önünde bulundurulmalıdır.
· Kabin girişine konulan fotosel ya da eşik kontağı gibi güvenlik tertibatları (kabin ile duvar arasında sıkışmaya önlemek için) mutlaka çalışır durumda tutulmalı, özellikle çocukların bunlarla oynamamaları, bozmaları önlenmeli ve uyarılmalıdır.
· Makine dairesi depo olarak kullanılmamalıdır
· Makine dairesinde kolayca görülebilecek yere kurtarma talimatı asılmalıdır.
· Makine dairesinde aydınlatma tesisatı çalışır durumda olmalıdır.
· Kabin içinde bulunan imdat butonu özellikle elektrik kesilmeleri ve arıza durumunda kullanılması gerektiğinden acil aydınlatma kaynağından beslenmesi sağlanmalıdır.
· Merdiven temizliği yapılırken kuyu dibine su girmesi önlenmelidir.
· Tehlike anında önce DUR sonra İMDAT butonlarına basılmalı, her iki butonun gereksiz kullanılmaları önlenmelidir.
· Bir yangın anında kaçış için asansör yerine merdivenler kullanılmalıdır.
· Kabin içine konan yüklerin dengeli yüklenmesine dikkat edilmeli, kabin hareket halindeyken bu yüklerin kaymaması için önlem alınmalıdır.