EN81-1/2 + A3 Standardına Bakış ve Adaptasyon Sürecindeki Çalışmalar.

Elektrik ve hidrolik asansörler için yapım ve montaj güvenlik
kuralları içeren EN 81-1 ve EN 81-2 standartları, A1
ve A2 standardı adı altında, daha önce iki kez değişikliğe
uğramış ve son olarak A3 standardı olarak güncellenen
standart 01.01.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İnsan ve
yük asansörlerinin çalışması, bakımı ve acil durumlarda
olası kazalara karşı can ve mal güvenliğini koruma amacını
taşıyan standart, elektrik mühendisliği disiplini ile ilgili
önemli değişiklikler gündeme getirmektedir. Standartta
dört adet yeni tarif eklenmiştir.
1. Durdurma Hassasiyeti: Asansör kabininin gideceği
katta kumanda sistemi tarafından durdurulduğun ve
kapıları açık pozisyonda olduğu durumdaki kabin eşiği ile
durak eşiği arasındaki düşey mesafe.
2. İstem Dışı Kabin Hareketi: Kabinin yükleme/boşaltma
işleminden dolayı meydana gelen hareketleri hariç,
durağa ulaşmadan önceki kapının açılma alanı (kapı
ön açma işlemi sırasında) içerisindeki açık kapılı kabinin
istem dışı hareketi.
3. Seviyeleme Hassasiyeti: Yükleme/boşaltma işlemleri
sırasındaki kabin eşiği ile durak eşiği arasındaki
düşey mesafe.
4. Tahrik Kumanda Sistemi: Tahrik makinasının çalışmasını
denetleme ve kumanda sistemi.
A3 güncellemesi asansörlerde aşağıdaki değişiklikleri
de yanında getirmiştir. Bunlar;
A. Bakım veya servis durumda sökülmesi gereken mekanik,
elektrik kazaların olmasının engelleyen koruma parçalarının
yerine yeniden takıldığının denetimi.
B. 0,15m/s den yavaş asansörlerin asansör standardı
kapsamının dışında bırakılması.
C. Kabinin istem dışı hareketinin engellenmesi.
D. Seviyeleme hassasiyeti.
Yukarıda belirtilen değişiklikleri açıklayacak olursak;
A. Bakım veya servis (arıza giderilmesi) sırasında
sökülmesi gereken (örneğin regülatör koruması, makine
motor kasnağı koruması veya elektriksel olarak faz baralarına
ulaşımı engelleyen kapak) koruma parçalarının
bakım/arıza giderildiğinde yerlerine takılıp takılmadığının
kontrolünü yapılması. Bunlara ek olarak kuyu dibi az olan
yerlerde kullanılan açılıp kapatılabilen kabin etek sacları,
kabin en alt katı terk ettikten sonra otomatik olarak açılmasının
sağlanması.
B. 0,15 m/s hızdan düşük asansörlerin asansör standardı
dışı bırakıldığı ifade edilmektedir.

EN81-1/2 + A3 Standardına Bakış ve Adaptasyon Sürecindeki
Çalışmalar
Esas olan ve şu an ülkemizdeki asansör tasarımını
ve uygulamasını önemli bir şekilde etkileyecek olan
Kabinin İstem Dışı Hareketini irdeleyecek olursak;

C. EN81-1/2 madde 9.11 İstem Dışı Kabin Hareketine
Karşı Koruma : Bu maddede standardın amacı yükleme
boşaltma sırasında kabinin istemsiz hareketi ile insana,
mala ve asansöre zarar gelmesinin önüne geçilmesidir.
“EN81-1+A3 9.11.1 Askı halatları veya zincirleri, çekme
kasnağı, tambur veya tahrik makinasının dişli çarkının
arızalanması dışında, tahrik makinasının tek bileşeninde
veya kabinin güvenli bir şekilde hareketini kontrol eden
tahrik kumanda sistemindeki arıza sonucu, kapalı pozisyondaki
kabin kapısı ve kilitli pozisyondaki durak kapısıyla,
istem dışı kabin hareketini duraktan uzakta durdurmak
için gerekli koruma tertibatıyla donatılmalıdır.
Not: Çekme kasnağındaki arızaya çekme kaybı dahildir.”
Kabininin yükleme veya boşaltma sırasında aşağıda
belirtilen şartların dışındaki bir durumda istem dışı bir
hareketi olursa kabinin en geç kilit açılma bölgesinden
ayrılmadan bu hareketi anlayan ve aşağıdaki resimdeki
şartları sağlayan bir güvenlik tertibatı olmalıdır. Bu tertibat
aşağıdaki komponentler üzerine etki etmelidir.
•Kabinde veya
•Karşı ağırlıkta veya
•Halat sisteminde (askı veya dengeleme halatı) veya
•Çekme kasnağında (örneğin, doğrudan kasnağın üzerinde
veya kasnağın hemen yanında aynı mil üzerinde).
Aşağıdaki şekilden anlaşılacağı gibi güvenlik tertibatının
devreye girip kabini sabitlemesi sürecinde geçen
zamanda kabinin aşağı yönde istem dışı hareketi için 2
koşul ve yukarı yöndeki istem dışı hareketi için 3 koşul
mevcuttur.
Aşağı yönde istem dışı hareket;
1.Kabinin hareketi 1200mm yi geçmemelidir.
asansör
2.Yolcu tahliyesi için kat kapısı eşiği ile kabin kapısının
açık olan üst kısmı arasında 1000mm veya daha
fazla boşluk olmalıdır.
Yukarı yönde istem dışı hareket;
1. Kabinin hareketi 1200mm yi geçmemelidir.
2. Yolcu tahliyesi için kat kapısı eşiği ile kabin kapısının
açık olan üst kısmı arasında 1000mm veya daha fazla
boşluk olmalıdır.
3. Kabin etek sacı ile kat kotu arasında 200mm veya
daha az boşluk olmalıdır.
Basit bir sağlama yapacak olursak, 2000mm yüksekliğinde
bir kabin kapısında istem dışı aşağı veya yukarı
hareketteki maksimum kabin mesafesi 1000mm’dir.
Çünkü ast olan kabindeki yolcunun tahliyesi için istenilen
1000mm veya üzerindeki mesafedir.
Kabinin istem dışı hareketi üç kısımdan oluşmaktadır.
• Dedektör
• Kontrol Elemanı
• Durdurucu Eleman
Dedektör: Kat ve kabin kapıları açık ve komutsuz şekilde
yükleme /boşaltma işlemi sırasında kabinin istem
dışı hareketini kilit açılma bölgesinden çıkmadan algılayan
anahtarlama tertibatı.
Kontrol Tertibatı: Dedektörden gelen bilgiyi yorumlayan
ve durdurucu elemanı tetikleyen komponent.
Durdurucu Tertibat: Kontrol tertibatından gelen sinyal
doğrultusunda kabinin belirtilen ölçüleri aşmadan durdurulmasının
sağlayan tertibat.
Not: Bu durumda dedektör direkt olarak durdurucu
tertibatını da tetikleyebilir.
Bu sistem bir güvenlik elemanı sayıldığından dolayı
Standardın F.8 maddesinde belirtilen kurallara göre doğrulanmalıdır.
Kabinin istem dışı hareketine karşı koruma tertibatı
durdurma safhasında;
•Yukarı yönde 1gn den büyük bir frenleme ivmesine
neden olmamalıdır.
• Aşağı yönde ise güvenlik tertibatı için kabul edilen
değerlerden büyük olmamalıdır.
1. Frenleme elemanlarının hızın azalmaya başlamasına
neden olduğu nokta
2. Hız
3. Kontrol edilmeyen kabin hareketini algılama ve kumanda
devrelerinin cevap verme süresi
4. Frenleme elemanlarının cevap verme süresi
5. Zaman
Koruma tertibatı aktif hale geldiğinde veya koruma
tertibatının durdurma elemanında bir arıza tespit edildiğinde
asansörü veya koruma tertibatını aktif hale getirmek
için ehliyetli bir kişinin müdahale etmesi gerekir.
1. Elektrik kesintisinde otomatik kata getirme sistemi
kullanılan asansörlerde, asansörün aküyle/ups ile beslendiği
sırada da koruma tertibatı aktif olup sistemin kontrolünü
yapmaya devam etmelidir.
2. Elektrik kesintisinde koruma tertibatı harici bir besleme
ile çalışmıyorsa aktif olmalı durdurma elemanını
evreye sokarak sistemin çalışmasını engellemelidir. Bu
şart sonrasında sistemi aktif etmek için ehliyetli bir kişinin
müdahalesi gerekmektedir.
Not: Koruma tertibatının kurtarılması kabine veya karşı
ağırlığa erişmeyi gerektirmemelidir.
Kabinin İstem Dışı Hareketini Algılayan ve Durduran
Sistemlerin Uygulandıkları Noktalar
1. Kumanda Panosu Kartı: Kuyu
kopyalama denilen sisteme adapte
edilmiş yazılımla istem dışı hareketi
algılayıp durdurucuyu uyarma.
2.Regülatör: Dedektörün kabinin
istem dışı hareketini algılayarak regülatöre
ekstra eklenmiş bir bobini
tetiklemesi ve regülatörün aşırı hızlanmayı
beklemeden kilitlenmesi.
3.Halat Freni: Askı halatları içerisinden
geçirilen bir yapıda olup istem
dışı harekette devreye girerek
sistemi durduran bir komponent.
4.Paraşüt Freni: Belirtilen
ölçülerde kabinin durdurulmasını
sağlayan sisteme sahip
paraşüt fren tertibatı.
5. Hidrolik Kazan Ekstra Valfi: Bütün
valf grubunun önüne konulan
ekstra valf ile kazanın tüm yağ akışını
engelleyen sistem.
6. Dişlisiz Makina Freni: Bilindiği üzere dişlisiz makinalar üzerinde bulunan fren tertibatı
makinayı durdurmak için
değil sabit tutmak için kullanılır
ve yukarı yönde aşırı hızlanmaya
karşı kullanılan bir güvenlik
tertibatıdır. Bu nedenden dolayı
kabinin istem dışı hareketine
karşı bir önlem olarak kullanılabilir.

D. Seviyeleme Hassasiyeti
Kabin kapısı eşiği ile kat kapısı eşiği arasındaki katta
durma hassasiyeti ±10mm ile sınırlandırılmıştır. Buna ek
her asansörde ±20mm seviyeleme hassasiyeti korunması
gerekmektedir. Yükleme/boşaltma veya hidrolik asansörlerde
beklemeden dolayı olan yağ sızmalarında kabin
20mm den fazla kaçma yaparsa sistem bunu algılayarak
düzeltmelidir. Bu nedenle her asansörde otomatik seviyeleme tertibatı olmalıdır.

Standardın bu maddesi, çift hızlı diye tabir edilen
asansör tahrik türünü ortadan kaldırmaktadır. Boş kabin
ile beyan yüklü kabin arasında katta durma hassasiyetinin
farklı olması ve 20mm gibi bir seviyeleme hassasiyetinin
talep edilmesi fren sürtünmesiyle kata yanaşan bu
tip asansörlerin tasarımı ve uygulamasını ortadan kaldıracağı
görülmektedir.

Sonuç olarak;
01.01.2012 tarihinden itibaren yürürlüğe giren EN 81-
1/2 + A3 Elektrikli ve Hidrolik Asansörler için Yapım ve
Güvenlik Kuralları Standardının asansörün tasarımından
uygulamasına kadar gündeme getirdiği yeni koşullara,
yerli asansör sektörünün hızlı bir şekilde uyum sağlayabilecek
tedbirleri alması gerekmektedir. Ulusal sanayimizin,
yeni oluşuma hazır olması için gerekli kapasite ve
teknolojik altyapısını kısa sürede oluşturması, uluslarası
firmalarla rekabet etmesi açısından son derece önem taşımaktadır.